Araştırmacı-Yazar Süleyman Yapıcı'nın 12. Kitabı çıktı

Yazar, ilimiz, ilçemiz ve bölgemizle ilgili yayımlanmış eserlerine bir yenisini daha ilave etti. Bu çalışmanın kendi alanında kapsamlı bir şekilde bir ilk olduğunu söyleyen Süleyman Yapıcı kitapla ilgili şu bilgileri verdi:

“Salnâme; bir sene zarfında meydana gelen olayları, gelişmeleri tespit etmek için hazırlanan eserlere verilen addır. Türkçe karşılığı yıllıktır. Salnameler, devlet tarafından resmi olarak yayınlandığı gibi, özel kuruluşlarca da neşredilmiştir. 

Osmanlı Devleti 19. yüzyılda idarî, askerî ve iktisadî açıdan büyük bir çöküntünün içerisinde bulunmaktaydı. Çöküşün önüne geçmenin yollarını arayan devlet ricali, devleti dış tehditlere karşı savunmak için yoğun önlemler alırken, ülkeyi imar etmek ve sefalet içerisinde bulunan halkın ekonomik refah seviyesini yükseltmek için projeler hazırlayarak, bunları gerçekleştirmek konusunda da yoğun çalışmalar başlattılar.

Bu çerçevede, Osmanlı Devleti'nin sahip olduğu topraklarda bulunan zenginlik ve imkânları tespit etmek için bütün vilayetlerde çalışmalar başlatıldı. Vilayet salnameleri her yıl yeniden yayınlanarak, ait olduğu vilayette bir sene zarfında meydana gelen gelişme ve değişikliklerin izlenmesi mümkün hale geldi. Bu şekilde Yemen'den Kafkas’lara, Kafkas’lardan Balkanlar'a kadar ülkenin içinde bulunduğu durum bütün ayrıntılarıyla tespit edildi.

Hazırlanan bu salnâmelerde;

Takvim, kronoloji (Hz. Âdem’den yayınlandığı tarihe kadar); Osmanlı padişahlarının kısa biyografileri; devlet görevlilerinin lakapları; valiler, il meclisi üyeleri, devlet daireleri ve bu dairelerin yöneticileri, belediye başkanları ve belediye meclisi üyeleri; vilayete bağlı kaza ve nahiyeler ile bu kaza ve nahiyelerde bulunan askerî ve mülkî erkân; vilayette bulunan ordu birliklerinin durumu; arkeolojik kalıntılar ve tarihî eserler, türbeler ve bunların durumları hakkında genel bilgiler; resmî daire, okul, mescid, evliya kabirleri, tekke, kilise, köprü, kahve vb. yerlerin sayıları (çizelgeler halinde); vilayetin tarihî ve coğrafî konumu; akarsular, göller, madenler, maden suları, ormanlar, genel gelirler ve giderler, ticaret, dokumacılık, hayvancılık, ziraî durum bağ ve bahçeler; devlet dairelerinin bütçeleri, gelir ve giderleri, genel nüfus: Müslüman, Gayrimüslim (vilayet merkezi, bütün kazalar ve köyler) gibi çok teferruatlı bilgiler aktarılmıştır.

Türkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonra 1928 yılına kadar aynı usul ve metotla salnamelerin yayınlanmasına devam edilmiştir.

Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti Devleti zamanında yayımlanan Salname-i Ma’muratü’l-Aziz, Salname-i Diyarbekir, Salname-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye, Nevsâl-i Osmanî, Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnamesi, Türkiye Cumhuriyeti Devlet Yıllığı, İlmiye Salnamesi, Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye, Nevsâl-i Afiyet Salname-i Tıbbi, Salname-i Askeriye, Büyük Ticaret Salnamesi, Türk Ticaret Salnamesi, Ticaret Salnamesi gibi 129 salname ve on binlerce sayfa taranarak Harput, Ma’muratü’l-Aziz / El’aziz merkez, tüm kaza ve nahiyelerle ilgili olan bölümlerini bir araya getirmeye gayret ettik.

Ma’muratü’l-Aziz vilayeti sancaklarından olan Dersim ve kazaları ile Malatya ve kazaları Osmanlı Vilayet Salnâmelerde Dersim Sancağı (1869-1908) ve Osmanlı Vilayet Salnâmelerde Malatya (1869-1908) ve adlı ayrı ayrı kitaplarda ele alındığı için bu çalışmada yer verilmedi.

Bu kitapta da Harput, Elazığ ve kazaları ile ilgili bilgiler bir araya getirilerek harmanlanmış ve müstakil konular olarak, salnamelerden toplanan bilgiler ağırlıklı olarak kullanılıp yayına hazırlanmıştır. Salname çalışmalarında bu tarz çalışma bir ilktir.

Elbette herhangi bir konuyu çalışan araştırmacı, eğer gerekli ise çalıştığı konu ile ilgili salnamelere doğrudan müracaat edebilir. Fakat bu fazladan zaman harcamasına sebep olacaktır. Söz konusu bu çalışma konu ile ilgili yapılan araştırmalara kolaylık sağlayacaktır.

Harput, Elazığ ve kazaları ile ilgili tüm bilgiler, idari yapılarına ve yıllara göre kendi konuları içinde ele alınmıştır. 

2015 yılında dönemin valisi tarafından basılmak üzere talep edilen ve hazırlanan bu çalışma; 129 salnamede verilen bilgilerin ışığında beş bölümden oluşmaktadır:

Birinci bölümde; Harput (Ma’muratü’l-Aziz, El’aziz) ve kazalarının adının kaynağı, tarihi, coğrafi konumu, idari yapıları, vali ve mutasarrıfları, tarihi eserlerden söz edilmektedir.

İkinci bölümde; nüfus, aşiretler, halk ve gelenekler, mahalleler, çeşitli mülkler, resmî, tarihî, dinî, sosyal bina ve müesseseler ele alınmıştır.

Üçüncü bölümde; eğitim ve öğretim müstakil olarak incelenmiş olup tüm medreseler, Müslim ve Gayrimüslim okulların isimleri, bilgileri, öğretmenleri ve öğrenci sayıları verilmektedir.

Dördüncü bölümde; bahçeler ve yetişen meyveler, ziraat ve ürünler, hayvancılık, ticaret, sanayi ve üretim, bankalar, cemiyetler, esnaflar ve sanatkârlar ve değirmenlerin isimleri aktarılmaktadır.

Beşinci bölümde; resmi daireler ve memurlar, Dördüncü Ordu-yi Hümayun subayları ile ilmiye, mülkiye ve askeriye rütbelerinde olan Harputlular (Elazığlılar) gibi bilgileri bir araya getirilmiştir.

Kitabımızın sonunda ise kelime ve deyimler, kaynaklar, salnamelerde kullanılan harita ve fotoğraflar yer almaktadır. Ayrıca faydalandığımız her salname için örnek olarak birkaç salname kapaklarına da yer verilmiştir.

Bu salnamelerin yayınlanmasının kültürümüz ve yakın tarihimiz için büyük yararlar getireceği şüphesizdir. Ayrıca salnamelerde yer alan bilgilerin yanında isimleri geçen şahıslar ve görevleri ile ilgili bilgilerin sunulduğu bölümlerde her Elazığlı kendi geçmişini görecek ve tanıyacaktır.

Bu çalışmayla; Osmanlı Devleti’nin son dönemleri ile birlikte Cumhuriyet döneminin ilk yıllarını içine alan (1847-1928) 80 yıllık Elazığ ile ilgili bilgileri gün yüzüne çıkararak geçmişe bir nebze ışık tutabildiysek ne mutlu bize.

Yedi yıldır basılmayı bekleyen bu eserin basım-yayınının geçekleşmesi konusundaki kararından, destek ve himmetlerinden dolayı Elazığ Belediye Başkanı Sayın Şahin Şerifoğulları Bey’e, Basımı konusunda gayretlerinden dolayı Elazığ Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürü Sayın Mustafa Aksu ve Müdür Yardımcısı Erdal Akarsu’ya teşekkür ederim.

SÜLEYMAN YAPICI KİMDİR?
İlahiyatçı, öğretmen ve yönetici olan yazar, 1960 Elazığ-Palu doğumlu.
1986-1997 yılları arasında Gaziantep, Nizip, Sivrice ve Elazığ'da değişik okullarda öğretmenlik ve idarecilik görevlerinde bulundu. 1997 yılında Elazığ Belediyesi Kültür Müdürü görevine atandı. Halen Elazığ Belediyesi’nde Şube Müdürü olarak göreve devam ediyor.
Murat Havzası adlı derginin kuruculuğunu ve genel yayın yönetmenliğini yaptı. Bu dergide ve diğer yerel yayın organlarında çeşitli makaleleri yayınlandı.
Elazığ’da faaliyet gösteren birçok dernek ve vakıfların yönetim kurullarında görev yapan yazar, 2005-2006 yıllarında Kültür ve Turizm Bakanlığı görevlendirmesiyle Yukarı Fırat Havzası Arkeolojik Yüzey Araştırması ekibinde yer aldı.
04-06 Ekim 2013 tarihinde Gaziantep Üniversitesi’nde Çevre ve Ahlak Ulusal Sempozyumu’na İslam ve Çevre-İnsan ve Çevre; 
14-16 Nisan 2016 tarihinde Geçmişten Günümüze Malatya Uluslararası Sempozyumu’na Osmanlı Vilayet Salnamelerinde Malatya; 
11-13 Ekim 2018 tarihinde Uluslararası Palu Sempozyumu’na 1841 Nüfus Defterlerinde Palu konulu tebliğ sunumlarında bulundu.

YAYIMLANMIŞ ESERLERİ:

• Palu, Tarih-Kültür-İdarî ve Sosyal Yapı [2004].
• Osmanlı Salnamelerde Harput 1869-1928 [2009].
• İslam ve Çevre - İnsan ve Çevre [Birinci baskı 2011, ikinci baskı 2015].
• İlimlerin Tasnifi (İlm-i Zahir ve İlm-i Batın) [2011].
• Osmanlı Vilayet Salnamelerinde Dersim Sancağı 1869-1908 [2013].
• Harput Bir Havza Kültürünün Manevi Hüviyeti Âlim - Müellif ve Mutasavvıflar Cilt 1, Cilt 2 [Birinci baskı. 2013; genişletilmiş ikinci baskı. 2015].
• Osmanlı Vilayet Salnamelerinde Malatya 1869-1908 [2014].
• Palu 1841 Nüfus ve Toplum Yapısı [2016].
• Milli ve Manevi Hamurumuzu Yoğuran Aziz Şehrin Aziz İnsanları [2016; İlaveli İkinci Baskı 2021].
• Kültürel Dünyası İçinde Palu'dan Esintiler [2021].
• Palu Yetişkin ve Çocuk Oyunları (Ortak Çalışma) [2021].